آثار تربیتی و بهداشتی روزه داری

تقوا و پرهیزگارى در تربیت اخلاق اسلامى یک مسلمان، نقش بسیار مهمى دارد و براى رسیدن به این صفت شایسته، بهترین عبادت روزه است.
 

روزه ابعاد گوناگونى دارد و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مىگذارد که از همه مهمتر «بعد اخلاقى و فلسفه تربیتى» آن است.
 

روح انسان، همواره در حال تدبیر بدن است و بدن بدون تدبیر روح، مانند کشتى بدون ناخدا است. در ماه رمضان، به دلیل امساک از خوردن و آشامیدن و محدود کردن آن به ساعاتى مشخص و نیز کنترل حواس (مانند چشم، گوش و تمامى مجارى ورود اطلاعات به درون ذهن)، فراغت روح و نفس بیشتر فراهم مىشود. فعالیت روح براى پرداخت به امور مادى و دنیوى کاهش مىیابد و امکان پرداخت به امور معنوى بیشتر مىشود. در نتیجه روح از لطافت بیشترى برخوردار مىگردد.
 

خداوند برنامه روزه دارى را به گونهاى تنظیم کرده است که انسان باید در ساعت معیّنى، از خوردن و آشامیدن بپرهیزد و در ساعت خاصى، مىتواند آزادانه بخورد و بیاشامد و از لذتهاى حلال استفاده کند. ملزم شدن انسانها به اجراى دقیق این برنامه و تکرار آن طى یک ماه، تمرین بسیار مناسبى است براى عادت دادن نفس به امورى، غیر از آنچه در ماههاى دیگر عادت کرده بود و این عمل، عزم و اراده انسان را تقویت مى کند.
 

روزه دار باید در حال روزه ـ با وجود گرسنگى و تشنگى ـ از غذا و آب و سایر لذات (از قبیل لذت جنسى)، چشم بپوشد و ثابت کند که او همچون حیوانات، در بند اسطبل و آب و علف نیست. او مىتواند زمام نفس را به دست گیرد و بر هوسها و شهوتهاى خود مسلّط شود و این امر باعث مىگردد که غرایز به کنترل او در آید و علاوه بر این، در بهره ورى از آنها تعدیلى به وجود آید. خلاصه اینکه روزه، انسان را از عالم حیوانى ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مىدهد. 

تقوا و پرهیزگارى در تربیت اخلاق اسلامى یک مسلمان، نقش بسیار مهمى دارد و براى رسیدن به این صفت شایسته، بهترین عبادت روزه است. قرآن درباره آن مىفرماید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»[1]؛ یعنى، نتیجه و علّت غایى روزه، تقوا از محارم الهى است.

وقتى پیامبر (صلىاللهعلیهوآله) در خطبه «شعبانیه»، فضایل ماه رمضان و روزه را برشمرد، امیرمؤمنان على (علیه السلام) پرسید: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: «الورع عن محارم اللّه »[۲] ؛ «پرهیز و اجتناب از معاصى و گناهان است». بنابراین روزه، عامل بازدارنده از گناه و عامل سرکوب کننده نفس عصیانگر است. شخص با عمل به این دستور الهى، به خوبى روح تقوا و پرهیزگارى را در خویش زنده مىکند؛ زیرا با روزه، اصلاح نفس و تربیت آن، آسان تر مىشود؛ زیرا گرسنگى و دیگر محرومیت هاى روزه، شعله هاى سرکش غریزه هاى حیوانى و هواهاى نفسانى را خاموش مىسازد.

پر شدن شکم زمینه بسیارى از ناهنجارى ها و تحریک شهوات، غوطه ورى در حرام و ظهور خواهشهاى باطل در نفس مىشود؛ چنان که در حدیثى آمده است: «انى اخاف علیکم من البطن والفرج»[3]؛ «من از شکم و شهوت بر شما بیمناک هستم». اگر شکم عفیف باشد و به قدر ضرورت اکتفا کند و از حرام و شبهه بپرهیزد، بدون شک دامن نیز عفیف مىشود. عفت این دو عضو، زمینه بسیار خوبى براى نشاط معنوى و صفاى دل و باطن خواهد شد.
 

انسان موجودى اجتماعى است و انسان کامل، کسى است که در همه ابعاد وجودى رشد کند. روزه، بعد اجتماعى انسان را در کنار سایر ابعاد او رشد مىدهد؛ بدین صورت که درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است. با عمل به این دستور مذهبى، افراد متمکن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مىیابند و به دنبال آن درک، به این نتیجه مىرسند که باید به فکر بیچارگان و محرومان باشند. اگر توجه به حال گرسنگان، جنبه حسّى و عینى پیدا کند، اثر بیشترى دارد و روزه به این موضوع مهم اجتماعى، رنگ حسّى مىدهد. با رشد این بعد اجتماعى، انسان نسبت به همنوعان خود بى تفاوت نمىشود و دردهاى فراگیر اجتماعى (مانند فقر و گرسنگى) را حس مىکند و مصداق این سخن حکیمانه سعدى مىشود که: * بنىآدم اعضاى یکدیگرند* که در آفرینش ز یک گوهرند* چو عضوى به درد آورد روزگار* دگر عضوها را نماند قرار*
 
به راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان و اغنیا، چند روز از سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان خواهد بود؟! آیا میلیونها انسان با سوء تغذیه و کمبود مواد غذایى مواجه خواهند شد؟!
 

بدون تردید در علم پزشکى، اثر معجزه آساى امساک، در درمان انواع بیمارىهاى جسمانى و روانى به اثبات رسیده است. عامل بسیارى از بیمارىها، زیادهروى در خوردن غذاهاى مختلف است. پیامبر خدا (صلىاللهعلیهوآله) فرمود:«واعلم ان المعدة بیت الداء و ان الحمیة هى الدواء»[4]؛ «معده مرکز و خانه هر دردى است و پرهیز [ از غذاهاى نامناسب و زیاده خورى]، اساس هر داروى شفابخش است». منشأ بسیارى از بیمارىهاى روانى، افکار غلط، سوء ظن، گناه و شناخت غیرمعقول و غیرمنطقى است و روزه با ایجاد محدودیت هایى، هم معده و دستگاه گوارشى را تقویت مىکند و هم با کنترل افکار و اجتناب از گناه، روان انسان را از آلودگىها باز مىدارد.

به عبارت دیگر روزه، زبالهها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مىسوزاند و در واقع، بدن را «خانه تکانى» مىکند و روح را با تلاوت قرآن و خواندن دعاهاى ویژه تقویت مىنماید. خلاصه اینکه با روزه، سلامتى جسمانى و روانى انسان تضمین مىشود و بر همین اساس پیامبر اسلام (صلىاللهعلیهوآله) فرمود: «صوموا تصحّوا»[5]؛ «روزه بگیرید تا سالم شوید». روزه اگر با شرایطى که دارد گرفته شود، اثرات مهم تربیتى، اجتماعى و بهداشتى براى انسان دارد.
 
پی نوشت: 
[1]. بقره ۲، آیه ۱۸۳.
[۲]. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۶۶.
[3]. بحار، ج ۱، ص ۳۶۸.
[4]. بحارالانوار، ج ۵۸، ص ۳۰۷، بیروت، مؤسسة الوفاء.

منبع: سایت هدانا
[5]. همان، ص ۲۵۵.